Het FBI en de Amerikaanse bladen aanzien hem niet alleen als de piloot van de eerste Boeing die zich op de Twin Towers stortte, voor hen is Mohammed Atta de ringleader, de terreurkapitein die rond zich een 18-koppige “kamikaze-crew” wist te verzamelen met slechts één doel voor ogen: een moordende slag toebrengen aan het Amerika “dat zijn heidense schaduw steeds verder over de moslimwereld wierp”. Zijn eigen vader noemt de 33-jarige Mohammed een rechtschapen kind, een doorbrave jongen die hij dikwijls door elkaar geschud heeft “om wat flinker te worden”. Een zoon ook die nooit zo’n aanslag kon beramen noch uitvoeren, “Mohammed had schrik om te vliegen”.

Humo oktober 2001

Mohammed al-Amir al-Sayed Awad Atta werd op één september 1968 geboren. Met een vader die advocaat was in Cairo, is hij een kind van de middenklasse dat uitstekend zijn best doet op school en dat zijn vakanties doorbrengt met lezen en schaken "én niet met revolvers spelen”. De ouders zijn niet overdreven religieus, ze laten zich niet in met politiek en hoewel ze heel het westen “pro-Israël” vinden, zetten ze hun drie kinderen wel aan om in Duitsland of Zwitserland te gaan studeren en zodoende hun weg te maken. Mohammed is op zijn 23ste student architectuur in Cairo en om de stap naar Europa voor te bereiden, volgt hij lessen Duits in het Goethe-Institut en cursussen Engels aan de American University in Cairo.
In 1992 vertrekt de 24-jarige Atta naar Hamburg waar hij wordt toegelaten tot het derde jaar Stadtplanung (= Stedenbouwkunde) van de Technische Universität. Hij huurt een eenvoudige kamer in een studentenblok en maakt een voorbeeldige indruk op professor Dittmar Machule: “Mohammed sprak goed Duits toen hij hier aankwam. Hij had niks radicaals, ik heb ‘m nooit een anti-zionistische, anti-Amerikaanse of anti-vrouwelijke opmerking horen maken. Voor mij was hij een intelligente en toegewijde student, iemand die helder kon tekenen en die zich ook helder kon uitdrukken in zijn teksten, hij leek me aangeboren voor het vak. In dat opzicht kan ik er absoluut niet bij dat deze student stedenbouwkunde een stad in haar kern heeft verwoest.”
Eind ’92 gaat Atta in op een werkaanbieding bij het bureau Plankontor waar hij stadsplannen uittekent. Ook daar geen kwaad woord over zijn werk aan de tekenplank noch over zijn omgang met de collega's ; het enige wat in het grootstedelijke bureau opvalt is zijn weigering om ook maar een druppel alcohol te drinken en zijn “openlijk gelovig zijn”, maar er is op de duur niemand meer die nog omkijkt als hij in een rustig hoekje van het kantoor neerknielt voor het traditionele gebed.
Disney World
Voor het FBI is daar zijn leven als sleeper begonnen. De terrorist die uiterlijk een gewoon leven leidt maar die zich innerlijk voorbereidt op een uiterst ongewone daad. “Het opvallende is hun discrete verbetenheid. Al die jaren hebben ze alle tijd om na te denken en om uit die extreme kring te stappen, ze hebben een intelligentie en een opleiding die hen in staat stelt om een mooie carrière te maken en een gesetteld leven te leiden, en toch is er niks dat hen van hun fatale streven kan afhouden.”
In 1995 komt hij in aanmerking voor een beurs van de Carl Duisburg Gesellschaft en met die toelage reist hij naar Cairo om zich gedurende enkele maanden te verdiepen in de renovatie van een oud stadsdeel. Aan studiegenoten en aan zijn vader laat hij meer dan eens horen dat de renovatie té westers is en dat men van de oude wijk en de moskee een “Disney-World voor toeristen” heeft willen maken. Voor hem is het heiligschennis “zoals het westerse denken zijn stempel kan drukken op de islamwereld”.

Tot begin ’97 werkt Atta nog voor Plankontor maar dan verdwijnt hij voor bijna anderhalf jaar uit Hamburg . Als hij midden ‘98 terugkeert, merken zijn studiegenoten een kentering in zijn gedrag. Atta is “religieuzer” geworden, hij draagt een lange baard en hij duldt minder discussie wanneer het over de koran gaat: “De koran heeft maar één waarheid; wij moeten niet interpreteren zoals jullie met de bijbel doen.” Ook laat hij steeds vaker zijn verbittering blijken over het vredesproces in het Midden-Oosten en over de vernedering van Irak tijdens en na de Golfoorlog.
In ’99 haalt Atta zijn diploma stedenbouwkunde met grote onderscheiding. Zijn thesis is een grondig gedocumenteerd werkstuk over de renovatie van de Syrische stad Aleppo. Op de uitreiking doet zich -aldus Libération- wel een tekenend incident voor: Mohammed weigert de uitgestoken hand van één van de vrouwelijke professoren die hem wil gelukwensen. Eerder wilde hij ook al de samenwerking stopzetten met een vrouwelijke assistente die zijn Duitse thesis hielp corrigeren.

Van zijn studentenkamer is Atta intussen verhuisd naar een sobere flat die hij met enkele Arabische vrienden deelt. De buren merken op dat “er soms tot twintig mensen bij elkaar komen, zo te horen om er te bidden”. Ook op de universiteit vraagt Atta (die als post-graduaat-student staat ingeschreven) de toelating om “met een islam-werkgroep” een kleine gebedsruimte te mogen inrichten. Dat wordt zonder problemen toegestaan omdat Atta helemaal niet tot de radicale Ausländer van de universiteit wordt gerekend. Die godsvrucht is volgens het FBI wel de perfecte dekmantel geweest, zij beschouwen de ‘gebedscel’ in Hamburg als een basis waar de vroegste plannen voor de attack on America zijn gesmeed. Immers, in dezelfde periode wonen en studeren ook Marwan al-Shehhi en Siad Dscharrah in Hamburg. De eerste zat in het vliegtuig dat tegen de zuidertoren crashte, de tweede stortte neer in de staat Pennsylvania met het vliegtuig dat mogelijk op weg was naar het Witte Huis.

Broodje noodlanding
Eind ’99 melden zowel Atta, al-Shehhi en Dscharrah zich bij de Duitse politie omdat ze hun paspoort verloren zijn. Allicht hadden ze nieuwe paspoorten nodig omdat hun vorige reisbewijzen nogal wat stempels droegen van landen die in Amerika ‘verdacht’ waren. Uit voorzorg scheren ze ook hun baarden af en in mei 2000 krijgen ze ongehinderd een visum voor de VS; ze geven zich uit als jonggediplomeerden die zich willen vervolmaken in de States. In de VS worden de studies echter algauw terzijde geschoven, Atta en al-Shehhi beginnen een maand later al aan hun vliegopleiding in één van de vele vliegscholen van de staat Florida. Ze schrijven zich in bij Huffman Aviation in Venice waar één vlieguur 55 dollar kost en waar de sfeer hangt van jongens-en-lol-hebben, een bacon-cheeseburger heet er een Emergency Descent (= noodlanding).
De directeur van de school vindt zijn Arabische studenten sportief-sympathiek (“ze komen zelfs met de fiets naar de les”) en wat meer is, ze vliegen uren en uren met de eenmotorige vliegtuigen en betalen met gemak de oplopende rekening. Voor Atta kostte het halen van zijn brevet 18.700 dollar.
De Britse Anne Greaves (56) had het niet met het tweetal. “ Voor mij was het de vervulling van een droom om dat vliegbrevet te halen, maar zij hadden niet die verrukking die je bij echte kandidaat-piloten vindt. Ze waren koel en heel rationeel aan het vliegen. In plaats van plezier en jongensachtige verbazing hing er een donkere ernst over die gasten. Het was alsof ze dat vliegen alleen maar onder de knie moesten krijgen en verder niets.” Omdat zowel Atta als al-Shehhi uiterst verzorgd gekleed gingen en al-Shehhi ook altijd in de nabijheid van Atta was, werd op de vliegschool verteld dat Atta “een Arabische prins” was, en al-Shehhi was dan “zijn schaduw, zijn persoonlijke bodyguard”.
Eind december 2000 kloppen al-Shehhi en Atta aan in een een vliegschool nabij Miami waar je tegen betaling in een full motion flight simulator van een Boeing 727 kan plaatsnemen. Het ding heeft iets van een uitgebouwd game in een lunapark, het wordt hydraulisch aangestuurd, het snokt en maakt ploffen en luchtzakken waar je de kriebels van krijgt, maar het is geen speeltje, het gebruik kost 10.000 frank per uur. Het wordt ook aangewend bij de echte opleiding van kandidaat-piloten, want het bevat al de realistische druktoetsen en digitale aanduidingen die eigen zijn aan de stuurinrichting van een groot straalvliegtuig. Instructeur Henry George maakt hen vertrouwd met de virtuele cockpit en met de basismaneuvers van het toestel maar hij is wel enigszins verwonderd dat ze “amper aandacht hebben voor het opstijgen en landen” maar zeer geconcentreerd zijn als hij uitlegt hoe ze moeten zwenken, dalen en van koers veranderen. De man zelf is er nu het hart van in, “te denken dat mijn kennis en ervaring is aangewend om die verschrikking uit te voeren.”

De laatste maanden van Atta -tussen januari en september 2001- blijven voor de speurders nog een mysterieus kluwen. Zowat overal in de Verenigde Staten wordt hij opgemerkt, met gehuurde wagens moet hij duizenden kilometers hebben afgelegd. In Oklahoma bezoekt hij gedurende enkele dagen een vliegschool. In Florida vraagt hij alle mogelijke inlichtingen in verband met de aankoop van een sproeivliegtuig (wat het FBI later doet vermoeden dat er “ plannen waren om biologische wapens te sproeien”,jh). Ook in Las Vegas staat zijn naam op de lijst van een motel en tot in Spanje zouden er sporen zijn van bezoeken die hij aflegt bij “radicale medestanders”.
Op al die verplaatsingen reist en betaalt Atta onder eigen naam zonder dat iemand hem een strobreed in de weg legt. In Broward County (Florida) loopt hij wel een bekeuring op omdat hij zonder rijbewijs achter het stuur van een huurwagen zit. Hij wordt door de politierechtbank bij verstek veroordeeld, wat inhoudt dat hij bij een volgende bekeuring automatisch mag gearresteerd worden, maar die bekeuring komt er niet meer.
Final boarding
Op 28 augustus reserveert Mohammed Atta bij American Airlines een one way ticket Boston-Los Angeles in business class. Datum 11 september. Vertrek: 7u59. De zaterdagavond voor de aanslag wordt hij een laatste keer gezien in een seafood bar in Hollywood (Florida) waar hij samen met al-Shehhi in de drank zou gevlogen zijn. De principiële alcoholweigeraars zouden volgens meerdere kranten rum en vodka gedronken hebben, Atta “zelfs vijf glazen wodka orange” en na een opmerking over hun vertier zou hij gezegd hebben “Ik kan alles betalen. Ik ben piloot van American Airlines!”
Voor de vader van Mohammed Atta is dit getuigenis trouwens hét bewijs dat zijn zoon onmogelijk de “terreurpiloot” kàn geweest zijn: “Mohammed dronk nooit! Het moet iemand anders geweest zijn. Ik denk dat de Mossad mijn zoon ontvoerd heeft en dat ze met zijn papieren dit smerige spel hebben gespeeld!”

**Mohammed Atta passeert de check-in-controle in de kleine luchthaven van Portland, Maine**

Het FBI is nochtans formeel. De twee mannen die op 11 september om 5u5O ‘s morgens op de beveiligingscamera van Portland Jetport zijn gefilmd, zijn wel degelijk Mohammed Atta en Abd al-Asis al-Umari. Dat ze Portland als vertrekpunt kiezen, de luchthaven ligt in de landelijke staat Maine, is vreemd te noemen voor terroristen die graag verdwijnen in de massa. Portland met zijn 64.00O inwoners heeft slechts een kleine luchthaven en op het vliegtuig naar Boston hebben de twee kapers slechts zes medepassagiers die niks verdachts hebben opgemerkt. Tenzij dat "twee oosters uitziende mannen ieder apart gingen zitten en verder geen woord hebben gezegd”. In Boston ging het kleine aantal passagiers dan op in het grote gewoel van Logan Airport, een luchthaven die mogelijk is uitgekozen omdat ze niet zo’n beste reputatie qua beveiliging had. Samen met vier andere kapers neemt Atta plaats op de vlucht 011 van American Airlines met bestemming Los Angeles. In zijn business class zetel zit hij vlakbij de cockpit. Bij de gate roept men kort voor achten de laatste passagiers naar het vliegtuig, final boarding! final boarding!
Vijf van de 92 inzittenden zijn op dat moment zeker dat dit hun finale reis wordt en dat ze die ochtend gaan sterven.
Korte tijd daarop neemt Mohammed Atta het commando van de Boeing 767 over. Met zijn opgedane kennis verandert hij het toestel van koers en om 8u45 slingert hij de 280 ton staal en kerosine met een snelheid van tweehonderd meter per seconde tegen de WTC-toren. Bij de aanslagen van 11 september komen 2763 mensen om het leven.
De stapels beton van de twee torens die tegen de grond worden gesmakt zijn aldus Le Nouvel Observateur “genoeg om een vierbaanssnelweg aan te leggen van de aarde naar de maan”.

Bronnen: Associated Press, Der Spiegel, De Volkskrant, Le Nouvel Observateur, Libération, The New York Times, Time.

11 september (2): Mohammed Atta, de student stedenbouw die architect van de aanslagen werd

Hoe zijn we in tijdnood geraakt? (1): het Vlaamse gezin en zijn dagelijkse 'rit tegen de tijd'

<k> 80 Vlaamse bakkers en “hun” 11 september