Het onweer hield gisteren op vele plaatsen lelijk huis. Onder andere in Beauraing (provincie Namen) waar een "kleine" tornado (of zogenaamde “mini-tornado”) 92 woningen zwaar beschadigde en 17 (licht)gewonden maakte.(*)
Vroeger waren tornado's uiterst zeldzaam in onze contreien. Maar met de klimaatopwarming zijn de stormen, de onweders en de wolkbreuken in kracht toegenomen.
De tornado in Beauraing doet me denken aan de tornado in Hautmont in 2008. Dat Noord-Franse stadje ligt op dezelfde as als Beauraing, een as die veel onweersfronten volgen in het zuiden van België, het stadje Hautmont ligt ook maar net over de Belgische grens . De tol in Hautmont (2008) was wel veel zwaarder omdat de tornado een lang en breed spoor trok: er waren 4 doden, 18 gewonden en 700 huizen werden beschadigd. Aanvankelijk sprak men daar ook over een "mini-tornado"...

(*) het KMI onderzoekt nog of het om een tornado gaat of om een valwind (“downburst” zoals in Pukkelpop)
Humo augustus 2008 © Jan Hertoghs

"Het was een geraas alsof een vliegtuig op ons af kwam."

In dertig seconden kan je huis een kaartenhuis zijn. Dat ondervonden de inwoners van het Noord-Franse Hautmont op zondagavond 3 augustus. Toen trok een uitermate zware tornado een breed spoor van vernieling door het stadje. Vier mensen lieten het leven, achttien raakten gewond en voor Frankrijk was het de zwaarste tornado van de afgelopen vijfentwintig jaar.

Vér moet ik niet rijden: de plaats van het onheil ligt op minder dan tien kilometer van de Belgische grens, op dertig kilometer van Bergen en op negentig kilometer van Brussel. De eerste touchdown van de tornado vond plaats in Boussières-sur-Sambre, een dorp van vijfhonderd inwoners en glooiende maïsvelden. Eerst is er alleen de bushalte waar het glazen wachthok aan scherven ligt, dan volgt een rij losstaande huizen die uiteenlopende schade vertonen. Van het eerste huis is het halve gebinte en pannendak weggerukt. "'t Is het huis van mijn zoon," zegt de man die van de ladder klimt, "en dat gebinte hebben we tachtig meter verder teruggevonden in het koren."
Hij woont een paar kilometer verderop en zag het ontij beginnen: "Het was niet zo'n warme dag geweest, misschien 24 graden, maar rond half elf begon het te bliksemen zoals ik nooit eerder gezien heb. Dat was de ene flash na de andere, ik stond aan het raam en kon niet tot twee tellen of er was weer een flits. De lucht zag wit op de duur, helwit, en ik kon alles zien staan in de tuin. Dat heeft zo'n twintig minuten geduurd en toen kwam er telefoon. Ik dacht dat het de schoondochter was, zij stond op bevallen, maar het was heel ander nieuws: ze zei dat we diréct moesten komen want dat het dak was weggewaaid. Toen ik hier kwam, heb ik de regen nog in het huis zien stromen. En nu timmeren we een voorlopig gebinte en we hopen maar dat de zijmuren niet verder gaan scheuren."

Een heli van de Franse politie scheert over de weg, experten van de verzekering bladeren door een polis op hun motorkap en de jonge huisvader met zijn boodschappen zegt dat ze geluk hebben gehad: van hun huis is alleen de dakbedekking weg "en een aantal kasseien zijn uit de oprit gerukt en weggewaaid". Zijn schade is miniem in vergelijking met het twee jaar oude huis van zijn buurman: die fermette is omvergeblazen en tot de grond verwoest. Het groene maïsveld achter het huis is helemaal platgeslagen en zit onder de witte en gele vlokken isolatiebekleding. Tot waar de bouwstenen liggen, is niet te zien, "sommige zijn tot diep in het bos gevlogen".
"Het is een wonder dat mijn moeder nog levend uit die puinhoop is gekomen, "zegt Benoit Blondiau die uit vakantie terug is gekeerd. "Ze hoorde de wind opsteken, ze wilde de rolluiken neerlaten en dan is het venster ontploft en is ze tot in de tuin geslingerd. En toen ze weer bij bewustzijn kwam en achterom keek, was haar huis weg! Haar vriend is wél gewond geraakt, maar niet erg: als je met een driedubbele scheenbeenbreuk uit dat puin kan kruipen, dan heb je geluk gehad."
In de tuin stond een bungalow van dikke planken en ijzeren poutrels: "Die ijzeren balken wogen tientallen kilo's, die zijn nog nergens teruggevonden." En dat je al die verhalen hoort over de stilte voor de storm: "Geen vogel die nog zong, geen blad dat nog bewoog, het was dood-en-doodstil. " En dan was er die plotse benauwdheid geweest, heel kort voor de tornado, "in huis leek het alsof ze een heet nat deken over hun gezicht kregen".
Een derde huis ziet er van buitenaf gespaard uit, maar de dakwerkers schudden van nee, "het staat op instorten". In de living en het salon stutten ijzeren palen het plafond, in de gang naar de slaapkamers zijn de binnenmuren verbogen en staan de deurlijsten scheef uit hun voegen. Daar waar de bedden staan, zijn de muren gebombeerd en valt het licht binnen via de kamerhoeken die centimeters breed zijn opengespleten: "Dat moet een geweld geweest zijn! Dat de wind zomaar beton uit elkaar kan scheuren!"

Geknakt bos
We komen uit de voordeur als de eigenaar arriveert. Ik verontschuldig me voor de ongevraagde entree, maar hij grimlacht dat het geen erg is, "'t is nu eenmaal een huis om met de deur in huis te vallen". Hij vertelt hoe hij de rolluiken wilde sluiten, maar dat de wind het gesloten raam uit de scharnieren sloeg: "Dat raam knalde open en ik werd achterover tegen de muur gesmakt. Dat geluid! Dat was als een kettingzaag! En het hele huis kreunde en kraakte, ik dacht dat het op mijn kop ging vallen." Gisterenavond is hij gaan kijken naar de uitgebreide schade in Hautmont, ("daar is het alsof er bulldozers op de huizen zijn ingereden"). Wat hem ergerde, waren de vele ramptoeristen: " De CRS sluit de getroffen straten wel af, maar je had de weg naar Vieux-Mesnil moeten zien, die kijkt uit op het getroffen gebied, en daar waren ze vannacht om half twaalf nog aan het cruisen en flaneren, het leek wel feest, net de quatorze juillet!"
De dakwerkers vertellen dat boeren geperste hooibalen van 350 kg hebben zien wegstuiteren alsof het niets was. En dat ik zeker naar het Bois de Boussières moet gaan zien: "daar zijn duizenden bomen geknakt". Eén van hen heeft een oude eik zien staan, één meter doormeter, "maar zijn kruin is van de stam gewrongen als een bosje selder!"
De enige weg van Boussières naar Hautmont loopt door het dichte bos en het asfalt is afgezoomd met geruimde en in stukken gezaagde berken, beuken, eiken en canada's. Bomen die nog overeind staan hebben een amputatie ondergaan, dikke takken zijn nu blote stompen.

Ik rij Hautmont binnen en ik herken de doffe onverschilligheid die je wel vaker ziet in uitgeleefde stadjes: het is begin augustus en de kerststerren hangen nog altijd aan de straatverlichting.
Drie CRS-agenten staan bij het dranghekken en laten alleen bewoners toe tot het getroffen gebied. Journalisten kunnen "met wat geluk" een volmacht aanvragen bij de crisiscel in het gemeentehuis. Op de mairie laat ik m'n eerdere artikels over tornado's zien en dat zorgt vlot voor een 'passe-partout'.
In de getroffen straten staan overal ladders tot tegen de dakgoten, er wordt druk genageld en getimmerd, takken worden uit tuinen gesleept en er zijn de vormeloze resten van natgeworden huisraad op de stoep. ("Dit is nog niks, monsieur, wacht tot u aan de Rue du Vélodrome komt!") Dat is zowat het hoogste punt van Hautmont en daar is de aanblik licht apocalyptisch. Over een breedte van meerdere honderden meters heeft de wervelwind daken van huizen gerukt, ramen uit flatgebouwen geblazen, muren omver geduwd en auto's in de lucht gegooid en "tot vijftig meter ver gekatapulteerd".
Huizen hebben werkelijk elke beschutting verloren. Het dak is nog een geraamte, de zijgevel is weg en wat ooit privacy was, zijn nu eet- en slaapkamers waar je botweg kan binnenkijken.
Ik zie ingebouwde keukens waar de kastdeuren zijn weggewaaid maar waar de cornflakes, de confituur en de bokalen met suiker nog netjes op de rekken staan. Een kinderbed staat nog op de hoogste verdieping, maar wel onder de blote hemel. Een oven steekt nog in een muur, maar dat is alleen de klep, de achterkant van de oven en de rest van de keuken is weggevaagd. Mensen durven hun huis niet meer te betreden via de voordeur, en klimmen via een ladder naar hun eerste verdieping om toch nog wat huisraad te redden. In de voor- en achtertuintjes liggen boeken, tv's, stukgeplofte zetels en beslijkte computers naast elkaar. Op het voetpad tref je paarse kaarsen die nooit meer licht zullen geven. Op een parking staat een gele Toyota waarvan het koetswerk getroffen is door honderden steentjes en glasscherven. Tegen de lekke banden liggen rollen roze toiletpapier, twee tuinslangen, een witte peignoir en een dvd van Harry Potter. De andere auto's zijn al weggetakeld, zegt een CRS agent, dat waren stuk voor stuk pertes totales. Van een rij van vijftien garageboxen is geen enkele muur overeind gebleven, alle auto's zijn door stenen bedolven en alle kantelpoorten zijn in het niets verdwenen.
Een vrouw sluit snauwend haar gsm-gesprek af: "Maman! Stop met huilen! Dat hebben we hier al genoeg gezien!" Haar ladder staat tegen een tienerkamer, de boekentas van één van de kinderen staat roerloos naast het bed, het is nog altijd vakantie.

Mini-tornado ?
Een jonge moeder vertelt: "Ik lag al in bed en ineens werd ik wakker door een hoog gefluit. Ik wilde aan het raam gaan kijken, en tegelijkertijd hoorde ik in de kamer ernaast het raam met een slag aan scherven gaan en ik zàg een auto door de lucht vliégen, niet veel lager dan mijn appartement, en ik woon op de vijfde verdieping! Ik heb mijn dochtertje uit haar bedje gesleurd en ik ben op de grond gerold achter een muur. Toen de tornado weg was, kon ik mijn ogen niet geloven. Mijn keukentafel was kapot, maar mijn keukenstoelen waren geen centimeter verschoven. Een kast met speelgoed lag omver, maar de plastic badeendjes op het schap ernaast, lagen er nog als net tevoren. Hoe kan dat nu? De sofa was doorboord met de scherven van het raam, zware meubels waren van het ene eind van de living naar de andere geschoven, maar speelgoed van geen honderd gram lag nog op zijn plaats!"
In het nabije voetbalstadion is het dak van de tribune half weggescheurd en rond de niet geknakte lichtmasten hangen stukken hangar gedrapeerd als lichtmetalen vlaggen.
Ik begrijp allerminst dat men dit een mini-tornado heeft kunnen noemen. Dat was de term van het agentschap AFP en die is klakkeloos overgenomen door onder andere VRT en VTM. De opgetilde auto's, de daken en muren die uiteengereten zijn, het is een schade die op de schaal van Fujita zeker tot de categorie F3 behoort en dat stemt overeen met windsnelheden die kunnen oplopen tot 330 km per uur. Haast elke ooggetuige die ik spreek, is gedegouteerd over dat minimaliseren: "Ze blijven maar mekkeren over die minitornado alsof hier een paar huizen schade hebben geleden. Weet u, aanvankelijk wilde de Franse meteo zelfs niet over een tornado spreken, men had het over plaatselijke felle windstoten (rafales). Ook de minister van Binnenlandse Zaken die hier op bezoek was, heeft nog altijd niet het woord 'rampgebied' of 'natuurcatastrofe' over de lippen kunnen krijgen!"

Tot 417 km/u
De tornado was allerminst te onderschatten. Hij trok een spoor dat bijna elf kilometer lang was en tot tweehonderd meter breed: naast Boussières en Hautmont werden ook Neuf-Mesnil en de grotere stad Maubeuge getroffen. Zevenhonderd huizen zijn beschadigd, tweehonderd ervan zijn onbewoonbaar verklaard.
Al op maandag 4 augustus waren twee onderzoekers van het Belgische KMI ter plaatse. In hun verslag wordt de tornado tot de categorie F4 gerekend wat de op één na zwaarste categorie is. In weerkundig onderzoek krijgt een tornado altijd het 'label' van de plek waar de hevigste schade is genoteerd en de KMI-onderzoekers baseren zich ondermeer op de huizen die met de grond gelijk zijn gemaakt: "Dat een nieuwgebouwd stenen huis zo compleet tegen de vlakte gaat, is een duidelijke indicatie van een F4". De kwotering F4 geeft ook aan dat er op sommige plaatsen windsnelheden tussen 331 en 417 km per uur zijn opgetreden. )
De Association Météorologique du Nord-Pas de Calais komt tot dezelfde F4-vaststelling en voegt eraan toe dat "een tornado van zulke vernietigende kracht zeldzaam is in Frankrijk: het is nog maar de tweede in vijfentwintig jaar. Om nog een F4 terug te vinden in deze regio (Nord-Pas de Calais) moeten we teruggaan naar zaterdag 24 juni 1967. Toen sloeg een F4 toe tussen Douai en Arras met een balans van zeven doden en eenenzestig gewonden." Dat weekend in juni 1967 was wel het zwaarste tornado-weekend ooit, want één dag later (op zondag 25 juni '67) raasden er ook tornado's door de Westhoek en de Kempen. In Boezinge, Dikkebus en Oostmalle raakten zowat duizend huizen zwaar beschadigd. In het Nederlandse Noord-Brabant vielen zeven doden.

Fluo stoomwolk
De Rue Fernand-Rousselle is de meest gehavende straat in Hautmont. Ze ligt pal tegen de bosrand en je kan zien hoe de tornado met zijn rondwervelende breekmolen van takken en bomen pal op de straat is ingevlogen. Hier zijn huizen compleet ingestort en hier hebben drie oudere inwoners het leven verloren: "Zoals in de oorlog hebben ze willen schuilen in hun kelder, maar hun woning is ingezakt als een kaartenhuis en ze zijn bedolven nog voor ze hun schuilplaats konden bereiken." Het vierde slachtoffer woonde wat verderop, zag geen leven en toekomst meer in zijn vernielde huis en schoot zich door het hoofd met een revolver. De man was 76.
Het is een vreemde sensatie. De straat is een bouwwerf van stof, puin en vrachtwagens en toch ruikt het hier naar hars, de scherpe en frisse geur van kerstmis die is vrijgekomen uit geknakte naaldbomen. Een bulldozer schraapt een dikke tak van het wegdek, een grote kinderpop rolt mee met het stalen blad. Op de hoek van de straat nog meer surrealisme: puinruimers zitten op een muurtje te eten, een middagpauze van stokbrood, paté en grote plakken camembert, en achter hen ontplooit zich de enorme tuin van een villa waar een surrealistische hagel is neergeslagen: gecrashte kramen uit de bewaarplaats van een kerstmarkt, plastic palmbomen van een handelsbeurs, en het verwrongen geraamte van een draaimolen.
Omdat het zo laat en donker was, heeft niemand de verwoestende slurf van de tornado kunnen zien, maar wie kort voor de 'inslag' naar buiten keek, zag een onheilspellend spektakel. Leila Louafi: " Ik zat nog tv te kijken, hoorde een zwaar geronk en dacht dat er wat mis was met m'n oude tv, maar het geluid kwam van buiten en tegen dat ik aan het raam was, dacht ik dat er een vliegtuig op het huis kwam gevlogen, (klemt de handen op de oren), zo'n geraas was dat. En de lucht zag eruit alsof er een stofwolk én een stoomwolk op ons afkwam, de ene seconde zag het grijs en dan sloeg het om in akelig wit en lichtgroen, die 'wolk' leek zelfs fluorescerend. Ik ben achter de zetel gekropen en ben er de eerste minuten niet vandaan durven komen. En dan die ravage! Incroyable. Ik kan er nog niet over. Dat zijn nu al twee ochtenden dat ik ben opgestaan en vanuit mijn slaapkamer, badkamer, keuken en living zie ik alleen maar puin en huizen die kapot zijn. Dat herstel gaat nog lang duren en gaat me nog maanden aan die tornado herinneren, ik denk niet dat ik hier ga blijven wonen."

De "kleine" tornado van Beauraing en de "grote" tornado van Hautmont

"Het was een geraas alsof een vliegtuig op ons af kwam."

Na het EK Voetbal : het EK Minigolf in België

Vrijwilliger in het vaccinatiedorp: wij zijn pijlen, wij zijn wegwijzers