Zomeroverstromingen: het nieuwe normaal?

Historische overstromingen in grote delen van Wallonië en Duitsland. En ook overstromende rivieren in Limburg en Brabant. Er is heel veel menselijk leed, en er is sprake van schade die in de miljarden euro's zal lopen.
Het was niet zomaar langdurige en zware regenval, het was een ketting van wolkbreuken. Op sommige plaatsen in Wallonië viel meer dan 200 mm water op 48 uren tijd. In Jalhay viel 271 mm, dat is een vloed van 271 liter op een vierkante meter. Terwijl er in een maand juli zo'n 70 à 80 mm valt op 31 dagen.
De hoeveelheid water was ongezien, maar dit extreme weer in de zomer wordt al langer vooropgesteld door klimatologen.
Een Nederlandse klimatoloog voorspelde me al in 2005 dergelijke "wolkbreukzomers" met plotse intensieve regenval en overstromingen. Hij verklaart het mechanisme dat ze veroorzaakt.
Na twee zomers met een hittegolf, nu een zomer met een grote watergolf: worden deze weerextremen het nieuwe normaal?
Humo juni 2016 - ingekort - © Jan Hertoghs

Lees hier ook over de historische overstromingen van 1953:
1. De nacht dat duizenden gezinnen op hun dak kropen
2. De redders met de helicopter

Voorpagina van de speciale editie van La Dernière Heure 16.7.21

 “We gaan het nog vaak meemaken dat één weertype wekenlang blijft bivakkeren.”

De maand juni van de zomer van 2016 was de natste sinds het begin van de metingen in 1833. Er waren maar zes dagen dat het niet regende, en er waren 20 dagen met onweer.
Niet alleen de riolen ook de kranten konden het vele water amper slikken. Er was een zondvloed van blankgezette straten, ondergelopen kelders, modderstromen, hagelbuien en blikseminslagen. Op 22 juni meldde de Vlaamse Milieumaatschappij dat haar wachtbekkens sinds 27 mei al 20 miljard liter hebben opvangen (“zeer uitzonderlijk”). Op 23 juni zet een wolkbreuk twee rijstroken van de Brusselse Ring onder, met aanrijdingen in dat hoogwater. Dezelfde avond wordt Haspengouw getroffen door windhozen, stortvlagen en hagelbuien. De provincies Henegouwen en Waals-Brabant moeten de ramptoestand afkondigen.
We vroegen aan Rik Leemans (klimaatdeskundige en hoogleraar Milieusysteem-analyse aan de universiteit van Wageningen) om dit grillige zomerweer nader te verklaren.  

Humo: In een Humo-interview van 2005 gaf je aan hoe de heftige zomerse wolkbreuken al vanaf 1996 een toename kenden, en je zei toen dat die trend zich zou doorzetten. Dat herhaalde je nog eens in een interview uit2014 met de woorden: “ We spreken hier niét over malse zomerregens verkwikkend voor mens, land- en tuinbouw, nee, we spreken over 50 à 60 mm water in een uur tijd met lokale overstromingen tot gevolg”. Dat is tien jaar geleden dat je het aanhaalde, en nog staan we verbaasd als het effectief gebeurt.
Leemans: “Terwijl het mechanisme daarachter zich alsmaar duidelijker aftekent. Als het klimaat opwarmt, verdampt er meer water uit de zeeën en andere aardoppervlakken. Omdat het warmer wordt kan de atmosfeer ook meer waterdamp en vocht opnemen. Zo vormen zich boven onze gematigde en vochtige klimaatzones grotere neerslaggebieden dan voorheen, en die massa water moet op een keer ook naar beneden.
Humo: Tegelijk zien we dat zo’n neerslagperiode heel lang kan aanhouden.
Leemans: “Daarvoor ligt de reden bij de jetstream (straalstroom) tussen de polen en de evenaar. Als het normaal koud is op de polen en warm op de evenaar, dan blaast die straalstroom in nagenoeg rechte lijnen. Maar als de polen opwarmen, wat nu gebeurt, dan wordt het temperatuurverschil tussen de evenaar en de noordpool kleiner. En dan krijg je geen strakke straalstroom meer, dan wordt die straalstroom ‘luier’ en dan gaat ie slingeren. En in de bochten, in de lussen van die jetstream blijft een bepaald weertype dan voor langere tijd bivakkeren of blokkeren. Dat zijn lussen van 500 à 1000 km die het weer in meerdere Europese landen tegelijk beïnvloeden.”

Humo: Toen je die straalstroom-hypothese in 2014 aangaf, was dat nog een hypothese.
Leemans: “Ja, dat was nog controversieel, maar de vorming van die lussen is sindsdien zo vaak teruggekomen én wetenschappelijk beschreven dat het voor meteorologen een duidelijke trend is geworden. Neem de winter 2013-2014: toen zat er een lus boven Engeland en had je daar voortdurende neerslag en zware overstromingen.
In de lus van juni 2016 lag een continu lagedrukgebied, een soort dikke spons die zich alsmaar opnieuw met verdampend water voedde uit de Noordzee of de Oostzee en dat neerdumpte op West-Europa. Eerst werd Zuid-Duitsland getroffen, nadien waren er die zware overstromingen in het centrum van Frankrijk (schade ca 1 miljard euro, red.) met ook uitlopers van wateroverlast in Nederland en België.  
Vroeger had je de klassieke seizoenen met elk hun klassieke weertype. In natte maanden was zo'n neerslagfront meestal na enkele dagen leeg geregend. Maar nu blijven ze liggen, soms enkele weken, soms een hele maand. Eens je in zo’n lus zit krijg je het fenomeen dat weersomstandigheden zich blijven herhalen in plaats van weg te waaien. En we spreken nu over neerslag, maar evengoed kan hitte en droogte wekenlang blijven "hangen". Het is de keerzijde van hetzelfde fenomeen. "

 De regenval en onweersbuien van juni hebben al tot 35.0000 schadedossiers geleid. De schadelast wordt geraamd op 150 miljoen euro. Ter vergelijking: de aanslagen in Brussel en Zaventem zorgden voor een schade van 168 miljoen euro

Beeld van Pepinster op de voorpagina van De Morgen / foto Belga

Steigerende opwarming

Humo: Straks is er het festival in Werchter. Dat heeft een noodplan in werking moeten stellen omdat de bodem natverzadigd is. Er zijn minder campings en parkings en de festivalgangers moeten naar de ingang pendelen vanaf plaatsen die 25 en 40 km van het terrein gelegen zijn. Wat mogen deze zomerfestivals de komende jaren verwachten?
Leemans: “Als je regelmatig te maken krijgt met wateroverlast, dan zal je op een gegeven moment een drainagesysteem en ondergrondse reservoirs moeten aanleggen. Die slaan het water op, en als het droger wordt, dan pomp je het langzaam weg. Dat lijkt een zeer dure investering voor één lang weekend of enkele avonden per jaar, maar als die zware zomerse wolkbreuken eens om de 3-4 jaar voorkomen, dan kan de kosten-batenanalyse op de duur wél richting reservoirs beginnen gaan. Het gaat alsmaar meer in de richting van preventie en disaster reduction: festivals met waterreservoirs, met bliksemafleiders, met tenten die tegen hardere windstoten bestand zijn, dat is de trend.”
Humo: Intussen gaan we dan maar verder met het optekenen van weerrecords en weerextremen?
Leemans: “Als we de uitstoot niet met 90% verminderen, dan zullen die records en extremen onvermijdelijk doorgaan. Wat mij bezorgd maakt is de constante opwarming. Oktober 2015 was wereldwijd de warmste oktobermaand ooit, dan kwam november, ook de warmste november ooit wereldwijd, en het ging zo maar door: december, januari, februari, maart, april, mei, en mogelijk ook juni. Dat zijn acht maanden op rij die de warmste ooit waren. Dat begint erop te lijken dat we in een meer kritieke fase zijn gekomen.
Humo: Bedoel je: het steigeren van de klimaatopwarming, het drastisch versnellen van de klimaatopwarming?
Leemans: Ja, dat bedoel ik. En dus meer zomers met wolkbreuken in onze streken. En ook winters met nog meer neerslag en met nog zwaardere stormen.”